Τι είναι το fussy eating disorder στα παιδιά;

Η Διαταραχή Αποφευκτικής Περιοριστικής Πρόσληψης Τροφής (διεθνώς, Avoidant Restrictive Food Intake Disorder, ARFID) αναγνωρίστηκε επίσημα ως διαταραχή ψυχικής υγείας στα παιδιά τα τελευταία δέκα χρόνια και προηγουμένως ήταν γνωστή ως «επιλεκτική διατροφική διαταραχή». Η ARFID είναι μια διατροφική διαταραχή που μπορεί να εκδηλωθεί ως εμφανής έλλειψη ενδιαφέροντος για το φαγητό ή για την σίτιση γενικότερα, ως αποφυγή πρόσληψης τροφής λόγω των έντονων οργανοληπτικών χαρακτηριστικών της τροφής ή ως ανησυχία για ανεπιθύμητες συνέπειες από την κατανάλωση της τροφής (για παράδειγμα πρόκληση πνιγμού ή αδιαθεσίας από την κατανάλωση τροφής στο παρελθόν). Τα άτομα (κυρίως παιδιά) που πάσχουν, μπορεί να εμφανίσουν μόνο ένα ή όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της ARFID.

Ένα άτομο με διάγνωση ARFID δεν σιτίζεται σωστά και για τον λόγο αυτό δεν καλύπτει τις διατροφικές του ανάγκες, επομένως μπορεί να παρουσιάσει απώλεια βάρους, σημαντικές διατροφικές ελλείψεις, εξάρτηση από την εντερική διατροφή ή να έχει αλλοιωμένη ψυχοκοινωνική λειτουργία.

Μια σημαντική διαφορά μεταξύ της ARFID και των άλλων διατροφικών διαταραχών είναι ότι η διαταραχή ενός ατόμου με ARFID δεν επηρεάζεται από το σωματικό βάρος ή το σχήμα του σώματος όπως στην ψυχογενή ανορεξία ή στην ψυχογενή βουλιμία.

Σημεία και συμπτώματα της ARFID

Τα συμπτώματα και οι συμπεριφορές που σχετίζονται με την ARFID μπορεί να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ατόμων, αλλά συνήθως περιλαμβάνουν:

• Επιλεκτική κατανάλωση ή αποφυγή ορισμένων τροφών ή ομάδων τροφίμων, που συχνά οδηγεί σε περιορισμένη διατροφή.
• Αισθητηριακές ευαισθησίες στις υφές, τις γεύσεις, τις μυρωδιές ή την εμφάνιση των τροφίμων.
• Άγχος ή φόβος που σχετίζεται με το φαγητό, όπως φόβος πνιγμού ή εμετού.
• Τελετουργικές διατροφικές συμπεριφορές ή ρουτίνες κατά την διάρκεια των γευμάτων.
• Δυσκολία με μεταβάσεις ή αλλαγές στην παρουσίαση του φαγητού.
• Σωματικά συμπτώματα υποσιτισμού ή διατροφικών ελλείψεων, όπως κόπωση, αδυναμία ή κακή συγκέντρωση.
• Μειωμένη κοινωνική λειτουργία ή αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων που αφορούν στο φαγητό.

Το fussy eating στα παιδιά

Πριν από την πλήρη ανάπτυξη της διαταραχής ARFID, τα παιδιά αναπτύσσουν την λεγόμενη ιδιοτροπία στο φαγητό (fussy eating), η οποία είναι πολυπαραγοντική, δηλαδή δεν έχει μία και μοναδική αιτία. Αναπτύσσεται συνήθως ως μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών, αλλά μπορεί να ενισχυθεί από γενετικούς, ψυχολογικούς, οικογενειακούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Η ιδιοτροπία στο φαγητό (fussy eating) είναι ένα σχετικά συνηθισμένο φαινόμενο, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία και περιλαμβάνει παιδιά που:

• • Αρνούνται να δοκιμάσουν νέα τρόφιμα (food neophobia).
  • Έχουν πολύ περιορισμένο “ρεπερτόριο” τροφών, για παράδειγμα τρώνε μόνο 5-10 είδη τροφίμων.
  • Απορρίπτουν φαγητά με συγκεκριμένο χρώμα, υφή ή μυρωδιά.
  • Έχουν έντονες αντιδράσεις (γκρίνια, κλάμα, θυμό) όταν τους προσφέρεται ένα «μη αποδεκτό» φαγητό.
  • Τρώνε πολύ αργά ή καθόλου.

Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για ένα αναπτυξιακό στάδιο που περνά με την πάροδο του χρόνου. Όταν όμως η ιδιοτροπία στο φαγητό είναι υπερβολική ή παρατεταμένη σε χρονικό διάστημα, μπορεί να συνδέεται με άλλες διαταραχές ή να επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη του παιδιού και τότε θεωρούμε ότι αναπτύσσεται πλήρως η διαταραχή ARFID.

Βασικές αιτίες ανάπτυξης του Fussy Eating

1. Αναπτυξιακά Στάδια

• Ηλικία 2–6 ετών: Είναι συνηθισμένο τα παιδιά να γίνονται πιο επιλεκτικά στο φαγητό τους.
• Σε αυτή την ηλικία το παιδί αποκτά αίσθηση αυτονομίας και ελέγχου και το φαγητό γίνεται ένα μέσο ώστε να πει “όχι” : «Δεν τρώω αυτό!» κάτι που στην ουσία σημαίνει: «Εγώ αποφασίζω!»

2. Γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες

• Κάποια παιδιά έχουν υψηλότερη ευαισθησία σε γεύσεις, μυρωδιές ή υφές, ιδίως στα πικρά ή ξινά τρόφιμα. Το γονίδιο TAS2R38 σχετίζεται με αυξημένη ευαισθησία στην πικρή γεύση που μπορεί να έχουν ορισμένα τρόφιμα, όπως για παράδειγμα το μπρόκολο ή το λάχανο.
• Σε κάποια παιδιά υπάρχει διαφορετική ανάπτυξη του αισθητηριακού τους συστήματος ώστε τελικά να ενοχλούνται από τις διαφορετικές υφές των τροφίμων.

3. Συνθήκες στο οικογενειακό περιβάλλον

• Άγχος ή πίεση κατά την διάρκεια του φαγητού μπορεί να ενισχύσουν την άρνηση λήψης τροφής.
• Συχνές μάχες εξουσίας με τους γονείς ενισχύουν το “fussy eating” ως μέσο αντίδρασης των παιδιών.
• Γονείς που αγχώνονται υπερβολικά για την ποσότητα ή την ποιότητα της τροφής, συχνά ενισχύουν άθελά τους την αρνητική συμπεριφορά των παιδιών τους. Τους ακούμε να λένε συχνά: “Φάε άλλη μία μπουκίτσα!”

4. Συνήθειες πρώιμης διατροφής

• Παιδιά που εκτέθηκαν σε περιορισμένες τροφές σε βρεφική ηλικία είναι πιο επιρρεπή στο να γίνουν επιλεκτικά.
• Η έλλειψη έκθεσης σε διάφορες υφές και γεύσεις κατά την εισαγωγή στερεών τροφών (6–12 μηνών) έχει συσχετιστεί με μελλοντική ιδιοτροπία στο φαγητό.
• Επίσης, η υπερβολική εξάρτηση από πολτοποιημένα φαγητά για πολύ καιρό μπορεί να καθυστερήσει την αποδοχή των στερεών τροφών από το παιδί.

5. Συναισθηματικοί και ψυχολογικοί παράγοντες

• Άγχος, ευαισθησία, ή δυσκολίες προσαρμογής σε αλλαγές, ιδίως κοινωνικές αλλαγές.
• Παιδιά με ιδιοσυγκρασία “δυσπροσάρμοστη” είναι πιο πιθανό να απορρίπτουν νέες εμπειρίες όπως οι καινούριες γεύσεις.
• Η ιδιοτροπία στο φαγητό μερικές φορές σχετίζεται με διαταραχές άγχους, αισθητηριακή ευαισθησία ή ακόμη και αυτισμό.

6. Μιμητισμός και περιβάλλον

• Αν οι γονείς ή τα αδέλφια είναι επίσης επιλεκτικοί στο φαγητό, το παιδί μαθαίνει να αποφεύγει και εκείνο πολλές τροφές.
• Η αρνητική στάση των γονέων προς συγκεκριμένες τροφές περνάει στο παιδί: “Μπρόκολο; μπλιαχ!”

7. Ιστορικό αρνητικής εμπειρίας με κάποια τροφή

• Αν το παιδί έχει πνιγεί, έχει κάνει εμετό ή είχε δυσάρεστη εμπειρία με κάποιο τρόφιμο στο παρελθόν, μπορεί να αναπτύξει φοβία ή αποφυγή για αυτήν την τροφή ή για παρόμοιες τροφές.

Οι πιο συχνοί μηχανισμοί γένεσης fussy eating στα παιδιά:

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ	Παράδειγμα
Αναπτυξιακός	Εξέλιξη της αυτονομίας του παιδιού
Βιολογικός	Βιολογική ευαισθησία σε πικρές γεύσεις
Περιβαλλοντικός	Άγχος κατά την ώρα του φαγητού
Ψυχολογικός	Ιδιοσυγκρασία, άγχος, αισθητηριακή δυσφορία σε υφές τροφών
Διατροφικό ιστορικό	Καθυστερημένη έκθεση σε τροφές
Μιμητικός	Επιλεκτικοί στο φαγητό γονείς ή αδέλφια

Πότε ζητάμε βοήθεια;

Συνιστάται στην οικογένεια να απευθύνεται σε παιδοψυχολόγο, διατροφολόγο με εμπειρία σε παιδιά, αναπτυξιολόγο ή παιδίατρο εάν παρατηρεί ότι:

• Η συμπεριφορά του παιδιού είναι ακραία και επίμονη.
• Υπάρχει έντονη σύγκρουση στο σπίτι την ώρα του φαγητού.
• Το φαγητό είναι μια σταθερή αιτία έντασης στην οικογένεια.
• Το παιδί δεν αναπτύσσεται σωστά ή χάνει βάρος.
• Η κατάσταση επηρεάζει την καθημερινότητα της οικογένειας ή την σχολική απόδοση του παιδιού.
• Τρώει πολύ περιορισμένα (λιγότερες από 10 τροφές).
• Έχει έντονο άγχος ή φόβο σχετικά με το φαγητό.
• Το πρόβλημα επιμένει για πάνω από 5-6 χρόνια.

Fussy eating disorder στα παιδιά:

Ας δούμε μερικές πρακτικές στρατηγικές και δημιουργικές ιδέες που συνδυάζουν την συμπεριφορική διαχείριση για παιδιά με ιδιοτροπία στο φαγητό. Σκοπός είναι η αφαίρεση της πίεσης και η ενίσχυση της περιέργειας για το φαγητό, έναντι της άρνησης. Επιπρόσθετα:

• Μην κάνετε το φαγητό “μάχη εξουσίας”.
• Προσφέρετε νέα τρόφιμα σταδιακά και χωρίς πίεση.
• Προσφέρετε νέα τρόφιμα σε μικρές ποσότητες, δίπλα σε κάτι που ήδη τρώει το παιδί. Ένα παιδί μπορεί να χρειαστεί 10–15 επαφές με ένα καινούριο τρόφιμο πριν το δοκιμάσει.
• Δημιουργήστε θετική ατμόσφαιρα στο τραπέζι.
• Αποφύγετε την δημιουργία πίεσης ή συμπεριφορές τύπου: “αν δεν φας αυτό, δεν θα πάρεις επιδόρπιο”.
• Το φαγητό πρέπει να γίνεται πάντα την ίδια ώρα, στο ίδιο μέρος, χωρίς περισπασμούς. Το παιδί ξέρει τι να περιμένει και η σταθερότητα αυτή μειώνει την αντιδραστικότητα του.
• Αποφύγετε την μάχη κάθε φορά που το παιδί αντιστέκεται. Όταν υπερβαίνει τα όρια, τότε δείξτε ηρεμία και συνέπεια: “Καθόμαστε ήρεμα στο τραπέζι. Αν φύγεις, τελειώνει και το φαγητό”.
• Αν η συμπεριφορά του παιδιού είναι θετική, επιβραβεύστε την άμεσα.
• Τρώτε όλοι μαζί όσο πιο συχνά γίνεται. Γίνετε πρότυπο, δοκιμάστε εσείς νέα τρόφιμα με χαρά.
• Βάλτε το παιδί να βοηθήσει στο μαγείρεμα ή στο σερβίρισμα. Τα παιδιά είναι πιο πρόθυμα να φάνε κάτι που βοήθησαν στο να το φτιάξουν.

Παιχνίδια Εισαγωγής Νέων Τροφών

Όνομα Παιχνιδιού	Περιγραφή
️ «Ντετέκτιβ Γεύσης»	Το παιδί δοκιμάζει με κλειστά μάτια μικρές ποσότητες τροφών και προσπαθεί να μαντέψει τι είναι. Δε χρειάζεται να καταπιεί, μόνο να αγγίξει ή να δοκιμάσει.
«Ζωγράφισε το πιάτο σου»	Βάλτε διαφορετικά χρώματα τροφών (π.χ. καρότο, μπιζέλι, πιπεριά) και ζητήστε του να φτιάξει «ένα πρόσωπο» ή «ένα τοπίο» στο πιάτο.
️ «Μάστορας της κουζίνας»	Ζητήστε από το παιδί να βοηθήσει στο μαγείρεμα (ανακάτεμα, πλύσιμο λαχανικών). Η συμμετοχή αυξάνει την αποδοχή των τροφίμων.
«Βαθμολογία τροφών»	Δώστε του να αξιολογήσει τις τροφές: “Μου άρεσε – Ήταν περίεργο – Ήταν αστείο”.

⊗Το άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν υποκαθιστά την επίσκεψη στον ειδικό κλινικό παιδοψυχίατρο, παιδοψυχολόγο, διαιτολόγο-διατροφολόγο ή αναπτυξιολόγο. Συμβουλεύεσθε πάντοτε τους ειδικούς.

Θέλετε να ξεκινήσετε το δικό σας πρόγραμμα διατροφής; Κάντε κλικ ΕΔΩ 

Πηγές:

1. Taylor, C. M., Wernimont, S. M., Northstone, K., & Emmett, P. M. (2015).
   “Picky/fussy eating in children: Review of definitions, assessment, prevalence and dietary intakes.”
   Appetite.
2. Dovey, T. M., Staples, P. A., Gibson, E. L., & Halford, J. C. (2008).
   “Food neophobia and ‘picky/fussy’ eating in children: A review.”
   Appetite.
3. Kauer, J., Pelchat, M. L., Rozin, P., & Zickgraf, H. F. (2015).
   “Picky eating: Associations with mental health and compulsive behaviors in college students.”
   Eating Behaviors. 
4. Carruth, B. R., & Skinner, J. D. (2000).
   “Revisiting the Picky Eater Phenomenon: Neophobic Behaviors of Young Children.”
   Journal of the American College of Nutrition.