Τι είναι τα νοοτροπικά φάρμακα- συμπληρώματα διατροφής;

Γνωρίζετε τι ονομάζουμε σήμερα νοοτροπικά συμπληρώματα διατροφής και τι νοοτροπικά φάρμακα;

Πρόκειται στην ουσία για μια ταχέως εξελισσόμενη ομάδα φαρμάκων και συμπληρωμάτων διατροφής που ονομάζονται νοοτροπικά ή αλλιώς νοοτρόπα (διεθνώς: nootropics). Τα νοοτροπικά είναι χημικές ενώσεις που είτε συντίθενται από την βιομηχανία φαρμάκων ή αποτελούν συστατικά φυτών ή φυτικών συμπλεγμάτων τα οποία υφίστανται κάποια επεξεργασία για να δοθούν προς κατανάλωση στο ευρύ κοινό και στοχεύουν στη βελτίωση των επιδόσεων του ανθρώπινου εγκεφάλου, την αύξησης της παραγωγικότητας και την επίτευξη της μακροζωίας.

Η προέλευση του όρου «νοοτροπικό» προέρχεται από τον Ρουμάνο ψυχολόγο και χημικό Dr. Corneliu Giurgea, ο οποίος τον επινόησε την δεκαετία του 1970 (1972). Η έρευνά του συγκεκριμένου επιστήμονα, βασιζόταν σε μια ένωση που είχε συνθέσει ο ίδιος με την ονομασία πιρακετάμη, η οποία αποδείχθηκε ότι ενισχύει τις γνωστικές ικανότητες των ατόμων, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης, της δημιουργικότητας και λεκτικής ευχέρειας.

Σήμερα, ο σύγχρονος ορισμός του νοοτροπικού φαρμάκου ή νοοτροπικού συμπληρώματος διατροφής, συμπεριλαμβάνει οποιαδήποτε συνθετική ή φυσική ουσία έχει την ιδιότητα να ενισχύει την μνήμη, να υποστηρίζει την προσήλωση και την συγκέντρωση ή άλλες γνωστικές λειτουργίες, να ασκεί νευρο-προστατευτικές ιδιότητες στους νευρώνες του εγκεφάλου και παράλληλα να έχει ελάχιστες παρενέργειες και πολύ χαμηλή έως μηδενική τοξικότητα.

Νοοτροπικά φάρμακα-συμπληρώματα διατροφής και γνωστικοί ενισχυτές

Τα νοοτροπικά φάρμακα ή τα νοοτροπικά συμπληρώματα διατροφής, μπερδεύονται συχνά με τους λεγόμενους γνωστικούς ενισχυτές και είναι σημαντικό να διαφοροποιηθούν αυτές οι δυο μεγάλες ομάδες ουσιών: Ενώ όλα τα νοοτροπικά φάρμακα-συμπληρώματα διατροφής συμπεριφέρονται ως γνωστικοί ενισχυτές, εντούτοις δεν είναι όλοι οι γνωστικοί ενισχυτές νοοτροπικά φάρμακα-συμπληρώματα διατροφής. Οι γνωστικοί ενισχυτές είναι χημικές ενώσεις που μπορούν να ενισχύσουν ορισμένες γνωστικές λειτουργίες αλλά δεν ασκούν νευροπροστατευτική δράση στους εγκεφαλικούς νευρώνες, μπορεί να έχουν σημαντικές παρενέργειες για τον οργανισμό και επιπρόσθετα με την πάροδο του χρόνου και την εκτεταμένη χρήση, δημιουργούν τον φαινόμενο της ανοχής από τον οργανισμό χάνοντας σημαντικό μέρος της δράσης τους, κάτι που δεν συμβαίνει με τα νοοτροπικά. Οι ψυχοδιεγερτικές ουσίες όπως οι αμφεταμίνες θεωρούνται γνωστικοί ενισχυτές, ομοίως και η μεθυλφαινιδάτη (ριταλίνη) και διάφορα άλατα της μεθαμφεταμίνης.

Τύποι νοοτροπικών φαρμάκων-νοοτροπικών συμπληρωμάτων διατροφής

Οι κύριοι τύποι νοοτροπικών φαρμάκων εμπίπτουν σε έναν από τις παρακάτω επτά κατηγορίες:

1. Ρακετάμες, μια από τις πιο γνωστές ομάδες νοοτροπικών, είναι μια κατηγορία συνθετικών φαρμάκων που περιλαμβάνουν την αρχική ουσία πιρακετάμη. Οι ρακετάμες μπορούν να βελτιώσουν την λειτουργία του εγκεφάλου, να μειώσουν το άγχους και να βελτιώσουν την διάθεση, την μνήμη όπως και να επιτείνουν το ψυχικό σθένος των ατόμων. Μία από τις βασικές λειτουργίες των ρακεταμών είναι η αποδεδειγμένη ενίσχυση της ποσότητας οξυγόνου, γλυκόζης και θρεπτικών συστατικών που φθάνουν στον εγκέφαλο. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ρακετάμες μπορούν να προστατέψουν τις κυτταρικές μεμβράνες που τείνουν να καταστρέφονται με την ηλικία μέσω της αύξησης της ρευστότητας τους, όπου επιτρέπεται η καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων. Επιπρόσθετα, οι ρακετάμες έχει αποδειχθεί αποτελεσματικές για την μείωση των συμπτωμάτων της δυσλεξίας, φαίνεται να προστατεύουν τον εγκέφαλο από αλλαγές που σχετίζονται με το Αλτσχάιμερ, να βελτιώνουν την γνωστική λειτουργία σε ασθενείς με άνοια ή να συμβάλουν στην μείωση των επιληπτικών κρίσεων. Κύριοι εκπρόσωποι των ρακεταμών είναι: Piracetam, Aniracetam, Oxiracetam, Pramiracetam και Φαινυλπιρακετάμη. 
2. Αμπακίνες, είναι θετικοί αλλοστερικοί ρυθμιστές των υποδοχέων AMPA του γλουταμινικού οξέος. Το γλουταμινικό οξύ είναι ο πιο άφθονος νευροδιαβιβαστής και εμπλέκεται σε σχεδόν κάθε χημική αντίδραση στον εγκέφαλο. Οι αμπακίνες ασκούν διεγερτική δράση, βελτιώνουν την επικοινωνία των νευρώνων και διευκολύνουν την μακροπρόθεσμη μνήμη. Υπάρχει μια σειρά από αμπακίνες που έχουν αναπτυχθεί για χρήση σε ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ, νόσο του Πάρκινσον, Σχιζοφρένεια, κατάθλιψη ανθεκτική στη θεραπεία και καταστάσεις ΔΕΠΥ. Ενώ ορισμένες αμπακίνες κυκλοφορούν εδώ και καιρό και χρησιμοποιούνται ως νοοτροπικά φάρμακα, άλλες ενώσεις βρίσκονται ακόμη υπό διερεύνηση.
3. Φυσικά βότανα και φυτικά προϊόντα, όπως μερικά μανιτάρια, ο κουρκουμάς αλλά και βότανα όπως το Gotu Kola και το Ashwagandha, τα οποία αποδεδειγμένα βελτιώνουν την επικοινωνία των νευρώνων στον εγκέφαλο προκαλώντας ανάπτυξη των νευραξόνων αλλά και των δενδριτών των νευρώνων του εγκεφάλου. Επιπλέον, τα βότανα αυτά δρουν ως νοοτροπικά συμπληρώματα διατροφής μειώνοντας την φλεγμονή, βελτιώνουν την προσοχή και την μνήμη, ασκούν νευροπροστατευτική δράση και μπορούν να βελτιώνουν την διάθεση, μειώνοντας τα συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους.
4. Χολίνη, είναι ένα απαραίτητο θρεπτικό συστατικό που ο οργανισμός δεν μπορεί να συνθέσει μόνος του. Η χολίνη αυξάνει την σύνθεση και την χρησιμοποίηση του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, ο οποίος είναι απαραίτητος για την εκτέλεση γνωστικών διεργασιών όπως η προσοχή, η εστίαση, η μνήμη και ο κύκλος του ύπνου. Οι φυσικές πηγές της χολίνης περιλαμβάνουν τους κρόκους αυγών, το συκώτι, το βοδινό κρέας, τον σολομό και το κουνουπίδι, αλλά συχνά βρίσκεται και σε μορφή συμπληρώματος διατροφής. Η χολίνη από μόνη της μπορεί να αυξήσει την ψυχική ενέργεια, την προσοχή και την προσήλωση στον στόχο όπως και την ταχύτερη ανάκληση της μνήμης. Ωστόσο, η χολίνη είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν χρησιμοποιείται μαζί με τις ρακετάμες.
5. Βιταμίνες του συμπλέγματος Β, είναι απαραίτητες για τη διατήρηση ενός υγιούς εγκεφάλου και υγιούς νευρικού συστήματος γενικότερα. Ο οργανισμός δεν μπορεί να συνθέσει αρκετές βιταμίνες του συμπλέγματος Β, έτσι αυτές θα πρέπει να αναπληρώνονται μέσω της διατροφής. Πρόκειται επίσης για υδατοδιαλυτές βιταμίνες, κάτι που σημαίνει ότι εξαντλούνται πολύ εύκολα από τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.  Έρευνες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 σχετίζεται με κακή μνήμη. Στον αντίποδα, η επαρκής πρόσληψη τους μπορεί να βελτιώσει τον μεταβολισμό, την ροή αίματος στον εγκέφαλο, την διάθεση, την μνήμη και μπορεί να μειώσει το στρες.
6. Πεπτίδια, πρόκειται στην ουσία για αμινοξέα ενωμένα με πεπτιδικούς δεσμούς που συνθέτουν πρωτεΐνες. Μελέτες έχουν επίσης βρει ότι ορισμένα νοοτροπικά πεπτίδια έχουν ευεργετικά αποτελέσματα κατά του άγχους και διεγείρουν την ανάπτυξη των εγκεφαλικών νευρώνων, ενισχύοντας την γνωστική λειτουργία των ατόμων που τα λαμβάνουν. Ένα από τα πλεονεκτήματα των πεπτιδίων αυτών είναι ότι παρέχουν τις πρωτεΐνες σε υδρολυμένη (διασπασμένη μορφή) ώστε να απορροφώνται πιο εύκολα από τον οργανισμό. Τα νοοτροπικά πεπτίδια μπορεί επίσης να έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, να προκαλούν αυξημένη ροή αίματος στον εγκέφαλο επιτείνοντας  τα αντιφλεγμονώδη αποτελέσματα τους.
7. Έξυπνα φάρμακα (smart drugs).  Η μεμαντίνη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ ενώ βελτιώνει την διάθεση, την μνήμη και την συγκέντρωση. Ένα από τα πιο δημοφιλή έξυπνα φάρμακα είναι η μοδαφινίλη, που πωλείται με το όνομα Provigil. Χρησιμοποιείται γενικά για την θεραπεία της ναρκοληψίας, αλλά μελέτες έχουν δείξει ότι μειώνει την κόπωση, βελτιώνει την μνήμη και μπορεί να ενισχύσει την γνωστική λειτουργία, ειδικά σε άτομα που στερούνται ύπνου. Το Adrafinil και το FLmodafinil είναι ερευνητικές ενώσεις παρόμοιες στη δομή με τη μοδαφινίλη που μπορεί να έχουν παρόμοια οφέλη, είναι όμως εξαιρετικά σημαντικό να γνωρίζουμε ότι πολλά από τα «έξυπνα φάρμακα» όπως η μοδαφινίλη και η αδραφινίλη απαγορεύονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό κατά του Ντόπινγκ.

⊗Το άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Υιοθετήστε μια ισορροπημένη διατροφή πριν καταφύγετε στην λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος διατροφής. 

Θέλετε να ξεκινήσετε το δικό σας πρόγραμμα διατροφής; Κάντε κλικ ΕΔΩ 

Πηγές:

1. https://www.fda.gov/inspections-compliance-enforcement-and-criminal-investigations/warning-letters/peak-nootropics-llc-aka-advanced-nootropics