Counterregulation: τι είναι η αντισταθμιστική υπερβολική απόλαυση;

Counterregulation: τι είναι η αντισταθμιστική υπερβολική απόλαυση; Τι σχέση έχει με το σταμάτημα της προσπάθειας απώλειας βάρους και το “χάλασμα” της δίαιτας;

Η αντισταθμιστική ή αλλιώς αντι-ρυθμιστική υπερβολική απόλαυση του φαγητού (διεθνώς, Counterregulation) αναφέρεται σε μια κατάσταση στην οποία ένα άτομο που βρίσκεται σε μια προσπάθεια απώλειας βάρους τρώει περισσότερο -συχνά ανεξέλεγκτα- αφού όμως προηγουμένως έχει φάει κάτι “απαγορευμένο”, θεωρώντας ότι “χάλασε” την όποια προσπάθεια απώλειας βάρους. Αυτό το ψυχολογικό μοτίβο πρόσληψης τροφής, έρχεται σε αντίθεση με την φυσιολογική αντίδραση που κανονικά θα περιμέναμε να έχει ένα άτομο που ακολουθεί κάποιο πρόγραμμα διατροφής απώλειας βάρους, την μειωμένη δηλαδή κατανάλωση φαγητού μετά από την υπερκατανάλωση τροφών και επομένως για τον λόγο αυτό το counterregulation αναφέρεται και ως αντι-ρύθμιση. Η υπερκατανάλωση τροφής που προηγείται της αντι-ρύθμισης στην περίπτωση του counterregulation ονομάζεται προφόρτιση (διεθνώς, overload).

Στον αντίποδα,  άτομα τα οποία βρίσκονται σε προσπάθεια απώλειας βάρους και δεν παρεκκλίνουν σημαντικά των θερμίδων ή των μερίδων που υπαγορεύουν τα προγράμματα διατροφής τους, δεν έχει δηλαδή προηγηθεί προφόρτιση σε κανένα σημείο της ημέρας, δεν παρουσιάζουν το φαινόμενο του counterregulation. Τα άτομα αυτά συνεχίζουν κανονικά την προσπάθεια απώλειας βάρους, χωρίς να παρουσιάζουν την αντισταθμιστική υπερβολική απόλαυση.

Η προφόρτιση, το πολύ φαγητό που καταναλώνεται πρώτα πριν το φαινόμενο του counterregulation, θεωρείται ότι υπονομεύει τα υγιή κίνητρα για την προσπάθεια απώλειας βάρους αποτελώντας στην ουσία μια δικαιολογία για το τερματισμό της προσπάθειας αυτής.

Πώς γίνεται η φυσιολογική ρύθμιση της πρόληψης τροφής;

Όπως συμβαίνει με πολλούς ζωντανούς οργανισμούς, η κατανάλωση της τροφής ρυθμίζεται μέσω της πείνας. Όταν προσλαμβάνουμε πολύ λίγες θερμίδες νοιώθουμε πείνα, η οποία μας οδηγεί στο να τρώμε για να αποκαταστήσουμε την θερμιδική ανεπάρκεια στον οργανισμό μας. Αντίθετα, όταν προσλαμβάνουμε πάρα πολλές θερμίδες, τείνουμε να αισθανόμαστε χορτάτοι και να μειώνουμε την πρόσληψη τροφής, κατάσταση την οποία ονομάζουμε και αντισταθμιστική υποφαγία. Σε μερικά άτομα, ο μηχανισμός ρύθμισης της κατανάλωσης τροφής υπολειτουργεί για πολλούς λόγους, κυρίως  φυσιολογικούς ή/και ψυχολογικούς και έτσι η υπερκατανάλωση φαγητού δεν οδηγεί πάντα σε αντισταθμιστική υποφαγία.

Ο Stanley Schachter (Αμερικανός κοινωνικός ψυχολόγος, γνωστός για την ανάπτυξη της θεωρίας των δύο παραγόντων του συναισθήματος) πρότεινε πριν από δεκαετίες, ότι η κατανάλωση τροφής είναι πιο αυστηρά ρυθμισμένη στα άτομα με κανονικό βάρος παρά στα υπέρβαρα-παχύσαρκα άτομα. Μέσω των ερευνών του,  ο Schachter βρήκε ότι αν δίνοντας στους ανθρώπους του δείγματος μια αρχική συγκεκριμένη ποσότητα φαγητού (προφόρτιση) στην συνέχεια τους επιτραπεί να συνεχίσουν να τρώνε, οι άνθρωποι με κανονικό βάρος θα συνέχιζαν να τρώνε σε αντίστροφη αναλογία με την ποσότητα που έτρωγαν αρχικά (κανονική ρύθμιση), ενώ τα υπέρβαρα-παχύσαρκα άτομα που ακολουθούσαν πρόγραμμα απώλειας βάρους θα έτρωγαν την ίδια ποσότητα ανεξάρτητα από το πόσο έφαγαν αρχικά (έλλειψη ρύθμισης και αντισταθμιστική υπερβολική απόλαυση). Αυτή η έλλειψη ρύθμισης υποστήριξε ο Schachter, εξηγεί πώς τα υπέρβαρα άτομα γίνονται υπέρβαρα.

Το αποτέλεσμα της αντισταθμιστικής υπερβολικής απόλαυσης ερμηνεύεται ως εξής: Τα άτομα που βρίσκονται σε δίαιτα δεν ενδιαφέρονται τόσο για την διατήρηση της κατάλληλα ρυθμισμένης θερμιδικής πρόσληψης όσο για την στεγνή διατήρηση του προγράμματος της δίαιτας που τους έχει δοθεί, η οποία συχνά περιλαμβάνει σημαντική υποκατανάλωση τροφής σε σχέση με τις φυσιολογικές απαιτήσεις του σώματος. Όταν δεν λαμβάνουν προφόρτιση, θεωρούν ότι η διατροφή τους παραμένει ανέπαφη. Μπορούν να επιτύχουν τους διατροφικούς τους στόχους συνεχίζοντας να τρώνε με φειδώ και έτσι καταναλώνουν μόνο μια ελάχιστη ποσότητα από τρόφιμα που τους αρέσουν. Εάν, ωστόσο, αυτός που κάνει δίαιτα αναγκαστεί να καταναλώσει ένα πλούσιο γεύμα (προφόρτιση), τότε θεωρεί ότι η δίαιτα «χαλάει» συμπεραίνοντας αυτόματα (και λανθασμένα) ότι δεν υπάρχει λόγος περαιτέρω παρακολούθησης του προγράμματος διατροφής. Αφού η δίαιτα δεν μπορεί να διατηρηθεί, μπορεί επιτέλους να επιδοθεί στην κατανάλωση τροφών που το άτομο έχει στερηθεί.

Μια προφόρτιση δεν χρειάζεται στην πραγματικότητα να είναι πλούσια σε μέγεθος μερίδας ή θερμίδων ώστε να προκαλέσει αντισταθμιστική υπερβολική απόλαυση. Συχνά αρκεί και μόνο η μυρωδιά ενός αγαπημένου-απαγορευμένου φαγητού. Εάν τα άτομα πιστέψουν ότι η προφόρτιση είναι αρκετά πλούσια ώστε να “χαλάσει” την δίαιτα, τότε μπορεί να προκύψει το φαινόμενο του counterregulation. Όλα εξαρτώνται από το πώς σκέφτεται αυτός που κάνει δίαιτα την προφόρτιση και την επίδρασή της στη δίαιτα. Ομοίως, εάν το άτομο που κάνει δίαιτα είναι σίγουρο ότι θα αναγκαστεί να καταναλώσει μια πλούσια προφόρτιση αργότερα μέσα στην ημέρα, άρα ούτως ή αλλιώς θα χαλάσει την δίαιτα, τότε μπορεί οδηγηθεί και πάλι στην υπερκατανάλωση τροφής εν αναμονή αυτής της πλούσιας προφόρτισης.

Το φαινόμενο του  counterregulation εξηγείται απλά με μια φράση της ερευνήτριας Janet Polivy, όπως εκείνη το περιέγραψε το 2010, φράση που περιγράφει το αποτέλεσμα του φαινομένου ως ένα μοτίβο τύπου σκέψης που λέει:  “Τι στο διάολο; η διατροφή μου έχει ήδη χαλάσει οπότε και εγώ τώρα μπορώ να φάω τώρα ό,τι βλέπω μπροστά μου”.

Αντισταθμιστική υπερβολική απόλαυση: πώς ξεφεύγω από αυτήν;

Η ανακάλυψη του φαινομένου της αντισταθμιστικής υπερβολικής απόλαυσης,  άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι ερευνητές σκέφτονται για την δίαιτα και τα προγράμματα απώλειας βάρους. Το γεγονός ότι όσοι κάνουν δίαιτα καταναλώνουν περισσότερη απαγορευμένη τροφή μετά από μια πλούσια προφόρτιση παρά μετά από καμία προφόρτιση, υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι άνθρωποι που κάνουν δίαιτα, υπόκεινται σε αυτο-επιβαλλόμενη πίεση για να καταστείλουν την ποσότητα του φαγητού αφού αυτό τους επιβάλλεται από τις δίαιτες, όμως αυτή η πίεση μπορεί να εκτονωθεί υπό ορισμένες συνθήκες, με αποτέλεσμα τα περιστασιακά υπερφαγικά επεισόδια. Η ανακάλυψη του φαινομένου του Counterregulation έχει βοηθήσει σημαντικά στην κατανόηση των συναισθημάτων των ατόμων που κάνουν δίαιτα, τα οποία εναλλάσσονται μεταξύ της αυτοσυγκράτησης και της απόλαυσης.

Εάν οι άνθρωποι που κάνουν δίαιτα θέλουν να αποφύγουν το φαινόμενο της αντισταθμιστικής υπερβολικής απόλαυσης, θα πρέπει να φροντίζουν να αποφεύγουν τις αυστηρές δίαιτες με απαγορεύσεις ολόκληρων ομάδων τροφίμων, να μην ανέχονται τιμωρητικές συμπεριφορές από τους επαγγελματίες της διατροφής και να ζητούν να συμπεριλαμβάνονται τα τρόφιμα που τους δημιουργούν τέρψη ή απόλαυση σε ενδεδειγμένες ποσότητες στον σχεδιασμό της διατροφής τους.

⊗Μην στερείστε τροφές από το καθημερινό σιτηρέσιο σας. Ζητήστε να συμπεριληφθούν τρόφιμα που αγαπάτε στο πρόγραμμα διατροφής σας και μην παρακολουθείτε ακραία στερητικά προγράμματα διατροφής που θα έχουν αντίκτυπο στην υγεία και την ψυχολογία σας.

©Το άρθρο είναι προϊόν εμπεριστατωμένης έρευνας. Εάν πρόκειται να το αντιγράψετε, έχετε το ήθος να αναγράψετε την πηγή του.

Θέλετε να ξεκινήσετε το δικό σας πρόγραμμα διατροφής; Κάντε κλικ ΕΔΩ 

Πηγές:

1. Herman, CP, & Polivy, J. (2004). “Η αυτορρύθμιση της διατροφής: Θεωρητικά και πρακτικά προβλήματα”. Στο RF Baumeister & KD Vohs (Eds.), Handbook of self-regulation: Research, theory, and applications. Νέα Υόρκη: Guilford Press.
2.  Polivy, Janet (2010). “Getting a Bigger Slice of the Pie. Effects on Eating and Emotion in Restrained and Unrestrained Eaters”.
3. Adams, C. E. (2007). “Promoting Self-Compassionate Attitudes toward Eating among Restrictive and Guilty Eaters”. Journal of Social and Clinical Psychology.