Παιδική παχυσαρκία: ανάκαμψη ΔΜΣ στα παιδιά

Παιδική παχυσαρκία: τι είναι η ανάκαμψη ΔΜΣ (Δείκτη Μάζας Σώματος) στα παιδιά; Ποιες είναι οι κρίσιμες περίοδοι στην ηλικία των παιδιών που μπορούν να εμφανίσουν παχυσαρκία;

Η παχυσαρκία ορίζεται ως το υπερβολικό σωματικό βάρος σε σχέση με το ύψος και την ηλικία ενός ατόμου. Δεν είναι όμως τόσο απλό, γιατί η παχυσαρκία μπορεί να εκδηλωθεί τόσο σωματικά όσο και μεταβολικά, επηρεάζοντας το συνολικό ποσοστό του σωματικού λίπους ενός ατόμου και όχι μόνο επηρεάζοντας το μέγεθος του σώματος του. Στα παιδιά, η ταξινόμηση του σωματικού βάρους σε σχέση με το ύψος και την ηλικία τους και άρα η διάγνωση της παιδικής παχυσαρκίας είναι πιο δύσκολη υπόθεση σε σχέση με τους ενήλικες, διότι στα παιδιά η σωματική σύσταση μεταβάλλεται συνεχώς, αφού αυτά βρίσκονται διαρκώς σε ανάπτυξη.

Παιδική παχυσαρκία: ποια είναι τα είδη της;

Η παιδική παχυσαρκία διακρίνεται σε δύο μορφές:

1. Η ενδογενούς τύπου παχυσαρκία: πρόκειται για σπάνια μορφή παχυσαρκίας που είναι ευθέως συνδεόμενη με διαταραχές του μεταβολισμού του οργανισμού των παιδιών, με γονιδιακές διαταραχές που προκαλούν σπάνια γενετικά σύνδρομα ή με ενδοκρινολογικές διαταραχές. Τέτοιες διαταραχές είναι κυρίως ο υποθυρεοειδισμός, ο σακχαρώδης διαβήτης ή η ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης, καθώς και μερικά γενετικά σύνδρομα όπως ο νανισμός (το σύνδρομο του κοντού αναστήματος), σύνδρομα που προκαλούν νοητική υστέρηση ή σύνδρομα που επηρεάζουν την οστική ανάπτυξη. Στα σύνδρομα αυτά, ο ρυθμός της αύξησης του σώματος του πάσχοντος παιδιού ελαττώνεται ενώ παράλληλα το ύψος του μένει στάσιμο, με αποτέλεσμα την αύξηση του βάρους ευκολότερα αλλά και δυσανάλογα σε σχέση με το ύψος, όπως στο σύνδρομο Prader-Willi. Πολλά από αυτά τα παιδιά εμφανίζουν χαρακτηριστική εμμονή με το φαγητό.
2. Η εξωγενούς τύπου παχυσαρκία: οφείλεται αποκλειστικά στην υπερβολική πρόσληψη τροφής. Στην εξωγενούς τύπου παχυσαρκία, τα παιδιά έχουν φυσιολογικό για την ηλικία τους ανάστημα ή ψηλό ανάστημα, ενώ η οστική τους ανάπτυξη είναι φυσιολογική. Η παχυσαρκία στις περιπτώσεις αυτές (που αποτελούν και την συντριπτική πλειοψηφία των παχύσαρκων παιδιών), τα θερμιδικά πυκνά και ακατάστατα γεύματα σε συνδυασμό με την υιοθέτηση ανθυγιεινών διατροφικών συνηθειών όπως την κατανάλωση ζαχαρούχων επεξεργασμένων προϊόντων, την παράλειψη σημαντικών γευμάτων, την κατανάλωση υπερβολικά μεγάλων μερίδων ή την ελάχιστη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην εκδήλωση της παχυσαρκίας. Επιπρόσθετα, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας ή/και παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους, η έλλειψη επαρκούς ύπνου αλλά και η έλλειψη μέτρου σύγκρισης από την πλευρά των γονιών οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν ότι μεγαλώνουν παχύσαρκα παιδιά, αποτελούν πρόσθετους επιβαρυντικούς παράγοντες.

Παιδική παχυσαρκία: κρίσιμες περίοδοι στην ζωή των παιδιών για την ανάπτυξη της

Υπάρχουν τέσσερις 4 κρίσιμες περίοδοι στην παιδική ηλικία που είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη της παχυσαρκίας:

• Η προγεννητική, (πριν την γέννα) περίοδος ζωής του κυοφορούμενου,
• Η μεταγεννητική (μετά την γέννα) περίοδος ζωής του νεογνού,
• Η περίοδος της πρώιμης (πρώτης) παιδικής ηλικίας,
• Η περίοδος της εφηβείας.

1.Η προγεννητική περίοδος συνδέεται θετικά με την παχυσαρκία, κυρίως λόγω της έκθεσης του εμβρύου στις ορμόνες του στρες της μητέρας κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής περιόδου, οι οποίες ασκούν μακροχρόνια αρνητική επίδραση στην φυσιολογία του μεταβολισμού, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης αυξημένου βάρους στο κυοφορούμενο. Επιπρόσθετα, είναι εντυπωσιακό ότι τόσο η έλλειψη θρεπτικών ουσιών και η στέρηση τροφής της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, όσο και η παχυσαρκία της μητέρας ή η υπερβολική πρόσληψη τροφής της, οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης παχυσαρκίας, καθώς και στην εμφάνιση μεταβολικών και καρδιαγγειακών παθήσεων των νεογνών στην μετέπειτα ζωή τους.

2.Η μεταγεννητική περίοδος είναι επίσης εξαιρετικά κρίσιμη για την εμφάνιση της παχυσαρκίας και την πέραν του φυσιολογικού αύξηση του ολικού ποσοστού λίπους του νεογνού. Η απότομη ανάπτυξη του νεογνού μετά τον τοκετό, αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης της παχυσαρκίας τόσο για βρέφη με χαμηλό βάρος γεννήσεως όσο και για τα βρέφη που γεννιούνται με κανονικό ή ακόμη και με μεγάλο μέγεθος σώματος. Επιπρόσθετα, όσο νεογνά γεννιούνται με χαμηλό βάρος γέννησης και παρουσιάζουν ταχεία αντισταθμιστική αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια των δύο 1-2 πρώτων μεταγεννητικών ετών της ζωής τους (γνωστή και ως catch-up growth ή αλλιώς compensatory growth), παρουσιάζουν ταυτόχρονα και περισσότερους παράγοντες κινδύνου για την μετέπειτα εμφάνιση παχυσαρκίας και μεταβολικής νόσου γιατί οι υψηλοί αντισταθμιστικοί ρυθμοί ανάπτυξης ενδέχεται να οδηγήσουν σε υπερ-αντιστάθμιση, όπου ο οργανισμός θα υπερβεί το φυσιολογικό βάρος και θα οδηγήσει σε υπερβολική εναπόθεση λίπους.

3.Η πρώιμη παιδική ηλικία περιλαμβάνει την γνωστή περίοδο «ανάκαμψης του ΔΜΣ» ή αλλιώς «adiposity rebound». Αυτή η περίοδος, η οποία εμφανίζεται μεταξύ των 4-6 ετών, αντιπροσωπεύει μια απότομη αύξηση του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) των παιδιών. Μετά από την φυσιολογική αύξηση του ΔΜΣ στα βρέφη η οποία ακολουθείται από πτώση του ΔΜΣ μέχρι την ηλικία των 4 ετών περίπου, κοντά στην ηλικία των τεσσάρων 4,5-6 ετών παρατηρείται η κρίσιμη για την εμφάνισης παιδικής παχυσαρκίας περίοδος «ανάκαμψης του BMI» των παιδιών, όπου ο δείκτης μάζας σώματος αρχίζει να αυξάνεται ξανά. Επιπρόσθετα, είναι γνωστό ότι τα παιδιά που παρουσιάζουν ανάκαμψη του δείκτη μάζας σώματος σε νεαρότερη ηλικία (πριν των 4 ετών), έχουν αποδεδειγμένα αυξημένο λίπος σώματος και παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης παχυσαρκίας και μεταβολικών νοσημάτων, συμπεριλαμβανομένης της αντίστασης στην ινσουλίνη, της δυσλιπιδαιμίας και της αυξημένης αρτηριακής πίεσης στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή.

4.Η εφηβεία, αποτελεί εξαιρετικά κρίσιμη ηλικία για την ανάπτυξη της παχυσαρκίας γιατί παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο παραμονής του υπερβάλλοντος βάρους σε όλη την ενήλικη ζωή. Tην περίοδο αυτή, οι έφηβοι είναι επιρρεπείς σε σημαντικές αλλαγές στην διατροφή και στην συμπεριφορά τους καθώς και στην σωματική τους δραστηριότητα, όπως και στην ψυχολογική προσαρμογή στις αλλαγές της ζωής. Η σωματική δραστηριότητα και η συμμετοχή στον αθλητισμό μειώνονται κατά την εφηβεία, ιδιαίτερα στα έφηβα κορίτσια, ενώ η καθιστική συμπεριφορά, ο κίνδυνος για κατάθλιψη και για την εκδήλωση προβληματικών συμπεριφορών σε σχέση με την εκτίμηση της εικόνας του σώματος, αυξάνονται σημαντικά. Επιπρόσθετα, η εφηβεία είναι χαρακτηριστική περίοδος αλλαγών τόσο στη σύσταση του σώματος όσο και στην ποσότητα του σωματικού λίπους, παρουσιάζει δε μειωμένη ευαισθησία του εφήβου στην ινσουλίνη.

⊗Το άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Να είστε σε εγρήγορση σχετικά με τις διατροφικές συμπεριφορές και το βάρος του παιδιού σας. Συμβουλεύεσθε τον ειδικό διαιτολόγο – διατροφολόγο, ο οποίος γνωρίζει απόλυτα πώς να σας βοηθήσει.

Θέλετε να ξεκινήσετε το δικό σας πρόγραμμα διατροφής; Κάντε κλικ ΕΔΩ 

About The Author

Νεστορή Βασιλική, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος 

Πηγές:

1. Bhawana A., Vandana J.: «Obesity in Children: Definition, Etiology and Approach«, Indian J Pediatr, 2017.

2. Stephanie A Stout at al: «Fetal Programming of Children’s Obesity Risk«,  Psychoneuroendocrinology, 2015.

3. Marciniak A. at al: «Fetal programming of the metabolic syndrome«, Elsevier B.V., 2017.

4. Wilmott R. «“Catching-up” on catch-up growth«, Elsevier Inc, 2013.

5.  Jan-Maarten Wit at al:  «Catch-up growth: definition, mechanisms, and models«, J Pediatr Endocrinol Metab, 2002.

6. Louise A Baur at al:  «Early childhood – a critical period for obesity prevention«, Nat Rev Endocrinol, 2018.

7. Alberga Α. at al : «Overweight and obese teenagers: why is adolescence a critical period?«, Pediatr Obes, 2012.