Ποιες είναι οι φαρμακοτεχνικές μορφές φαρμάκων;

Γνωρίζετε ποιες είναι οι φαρμακοτεχνικές μορφές φαρμάκων; Ποιες είναι οι διαφορετικές τους λειτουργίες; Τι είναι τα έκδοχα και τι τα ιδιοσκευάσματα;

Τα περισσότερα φάρμακα κυκλοφορούν στο εμπόριο ως «φαρμακοτεχνικά σκευάσματα» που ονομάζονται αλλιώς «ιδιοσκευάσματα» και έχουν την μορφή μιγμάτων επιθυμητών δραστικών συστατικών μαζί με αδρανή έκδοχα.

Αρκετά συχνά, κάποιο δραστικό συστατικό διατίθεται σε πολλά διαφορετικά ιδιοσκευάσματα μιας συγκεκριμένης φαρμακοτεχνικής μορφής με την ίδια βιοϊσοδυναµία (για παράδειγμα σε δισκία),  μπορεί όμως να διατίθεται σε διαφορετικές μορφές φαρμάκων (για παράδειγμα σε δισκία και σε σιρόπι), που εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες και έχουν διαφορετική βιοδιαθεσιμότητα παρόλο που μπορεί να έχουν την ίδια περιεκτικότητα στην δραστική ουσία, (πάλι δηλαδή με την ίδια βιοϊσοδυναµία).

Στις περιπτώσεις όπου μια δραστική ουσία διατίθεται σε διαφορετικές φαρμακοτεχνικές μορφές, έχει μεγάλη σημασία για την κλινική πράξη η ομοιότητα της βιοδιαθεσιμότητας (βιοϊσοδυναµία) όλων των ιδιοσκευασμάτων της ίδιας ουσίας, ώστε αν κανείς δεν βρίσκει διαθέσιμη την μία μορφή, να μπορεί να λάβει την ίδια ποσότητα δραστικής ουσίας από κάποια άλλη φαρμακοτεχνική μορφή.

 Οι διάφορες μορφές φαρμάκων όπως και τα έκδοχα τους, έχουν ως στόχο να καταστήσουν το φάρμακο περισσότερο εύληπτο αλλά και αποτελεσματικό στο όργανο στόχο, βελτιώνοντας τις οργανοληπτικές του ιδιότητες.

Ποιες είναι οι φαρμακοτεχνικές μορφές φαρμάκων;

1. Δισκία, τα γνωστά μας χάπια: Εκτός από τα επιθυμητά δραστικά συστατικά, τα δισκία περιέχουν τα λεγόμενα έκδοχα και έχουν συνήθως την μορφή του «κουφέτου». Πρόκειται για διαφορετικές ουσίες από τις δραστικές που χρησιμοποιούνται είτε για να αυξάνουν τον όγκο των δισκίων (άμυλο) ή για να βελτιώνουν τη γεύση του φαρμάκου (γαλακτοσάκχαρο, μαννιτόλη). Πολλά από αυτά τα έκδοχα έχουν επιδιωκόμενη διουρητική δράση (μαννιτόλη). Επιπρόσθετα, όταν το φάρμακο αδρανοποιείται από τα γαστρικά υγρά ή πρόκειται να δημιουργήσει ερεθισμό στο στομάχι, τότε χρησιμοποιούνται ειδικά έκδοχα επικάλυψης της δραστικής ουσίας που θα επιτρέψουν την διάλυση του δισκίου µόνο μέσα στον εντερικό αυλό και όχι στο στόμα ή στο στομάχι (εντεροδιαλυτό περίβλημα).

2.Κάψουλες, τα διάφανα καψάκια: Η δραστική ουσία περιβάλλεται από ειδικό ζελατινούχο περίβλημα, το οποίο επικαλύπτει τυχόν δυσάρεστη γεύση του φαρμάκου και επιτρέπει την σταδιακή διάλυση της δραστικής ουσίας στα πεπτικά υγρά ή µόνο στα εντερικά υγρά, ανάλογα με την επιθυμητή δράση. Όταν επιδιώκεται παρατεταμένη αποδέσμευση της δραστικής ουσίας ώστε αυτή να απορροφάται σταδιακά, τότε το περιεχόμενο της κάψουλας παρασκευάζεται σε μορφή μεγάλων κόκκων (μεγαλοκοκκιώδη μορφή). Πολλές βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής έχουν αυτήν ακριβώς αυτήν την φαρμακοτεχνική μορφή.

3.Υπόθετα: Προορίζονται συνήθως για απορρόφηση στην συστηματική κυκλοφορία και είναι φτιαγμένα για να τοποθετούνται στο ορθό με σκοπό την αποφυγή του φαινομένου της αρχικής διάβασης και άρα της διάσπασης τους στο στόμα και το στομάχι. Σπανιότερα, με τα υπόθετα επιδιώκεται η τοπική δράση της ουσίας στο ορθό ή στον γυναικείο κόλπο.

4.Εναιωρήματα: Προκύπτουν από διαλύματα αδιάλυτων δραστικών συστατικών με τον διαλύτη τους, τα οποία πρέπει να ανακατεύονται πολύ καλά στο περιέκτη τους, πριν από κάθε χρήση.

5.Απλά διαλύματα: Πρόκειται για διαυγή διαλύματα, τα οποία προορίζονται για να εφαρμόζονται τοπικά για πλύσεις του δέρματος ή των βλεννογόνων ή προορίζονται για συστηματική χορήγηση ως έχουν ή είναι συμπυκνώματα και πρέπει να αραιωθούν προσθέτοντας λίγες σταγόνες διαλύματος σε νερό ή σε φυσιολογικό ορό.

6. Σιρόπια: Πρόκειται στην ουσία για απλά διαυγή διαλύματα, στα οποία προστίθεται σακχαρόζη ή κάποια άλλη γλυκαντική ουσία ή άλλα βελτιωτικά γεύσης. Λαμβάνονται πολύ εύκολα και προορίζονται συνήθως για παιδιά και άτομα με προβλήματα στην κατάποση.

7.Βάμματα: Πρόκειται επίσης για απλά διαλύματα, στα οποία οι δραστικές ουσίες διαλύονται ή εκχυλίζονται μέσα σε αιθανόλη (καθαρό οινόπνευμα). Βάμματα είναι συνήθως τα αντισηπτικά διαλύματα που χρησιμοποιούνται τοπικά στο δέρμα ή στους βλεννογόνους. Πρέπει να τοποθετούνται με βαμβάκι ή μπατονέτα στο σημείο δράσης ώστε να αποφεύγεται η επιμόλυνση του βάμματος από τα μικρόβια του δέρματος. Τα σύνθετα βάμματα που προορίζονται για εσωτερική λήψη, ενδέχεται να περιέχουν σακχαρόζη (ζάχαρη) καθώς και άλλα βελτιωτικά γεύσης, οπότε ονομάζονται ‘ελιξίρια’.

8.Ενέσιμα διαλύματα: Διατίθενται σε αμπούλες (φύσιγγες) οι οποίες εκτός από τις δραστικές ουσίες περιέχουν και κατάλληλες αποστειρωτικές ή αντιοξειδωτικές ουσίες, ώστε να μην αλλοιώνονται.

9. Οφθαλμικά διαλύματα: Είναι απλά διαυγή διαλύματα, στείρα μικροβίων και ισότονα µε τα δάκρυα που χρησιμοποιούνται για εξωτερική οφθαλμική χρήση και ονομάζονται αλλιώς ‘κολλύρια’. Πολλά συντηρούνται στο ψυγείο ή χρειάζονται ανάδευση πριν την χρήση. 

10.Αλοιφές: Προκύπτουν από ανάμειξη των επιθυμητών δραστικών συστατικών µε κατάλληλα έκδοχα που είναι ημίρρευστα συστατικά και περιέχουν επίσης αντιοξειδωτικές ουσίες, βιταμίνες ή αρωματικές ουσίες . Όταν τα έκδοχα είναι υδρόφιλες ουσίες, τότε οι αλοιφές χαρακτηρίζονται ως ‘κρέμες’. Προορίζονται για τοπικές επαλείψεις στο δέρμα και τους βλεννογόνους. Πρέπει να τοποθετούνται με βαμβάκι ή μπατονέτα στο σημείο δράσης ώστε να αποφεύγεται η επιμόλυνση του σωληναρίου από τα μικρόβια του δέρματος.

11. Εμποτισμένα αυτοκόλλητα: Αποτελούν συστήματα σταδιακής αποδέσμευσης ενός δραστικού συστατικού από ένα εμποτισμένο αδρανές υλικό που επικολλάται στο δέρμα. Στόχος τους είναι η δράση στους εν τω βάθει ιστούς ή ακόμη και η συστηματική, σταδιακή απορρόφηση της ουσίας µε την κυκλοφορία του αίματος. ∆εν πρέπει να συγχέονται µε τα ‘έμπλαστρα’, τα οποία χρησιμοποιούνται για την τοπική ανακούφιση των μυοσκελετικών πόνων.

12. Εισπνεόμενα φάρμακα: Οι δραστικές ουσίες εισπνέονται προκειμένου να δράσουν στο αναπνευστικό δένδρο ή να απορροφηθούν στην συστηματική κυκλοφορία μέσω του αίματος. Πρόκειται για μη πτητικές ουσίες (ουσίες που δεν εξατμίζονται) οι οποίες χορηγούνται μαζί µε κάποιο προωθητικό αέριο, µε τη βοήθεια ειδικού δοσιμετρικού ψεκαστήρα. Ορισμένες συσκευές εισπνοών, απελευθερώνουν την δραστική ουσία σε στερεή λεπτοκοκκιώδη μορφή (εκνεφώματα).

⊗Το άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Η συγγραφέας θεωρεί βασική την εν λόγω γνώση και για αυτό παραθέτει το άρθρο. Συμβουλεύεσθε πάντα τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας.

Θέλετε να ξεκινήσετε το δικό σας πρόγραμμα διατροφής; Κάντε κλικ ΕΔΩ 

Πηγές:

1. «ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ«, H.P.RANG, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ,
2. «Φαρμακολογία με μια ματιά», NEAL, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ, 2010,
3. «ΒΑΣΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ«, Τόμος 1, B.KATZUNG, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗ