Frailty: Το  σύνδρομο ευθραυστότητας των ηλικιωμένων

Ως ευθραυστότητα των ηλικιωμένων μπορούμε να ορίζουμε ένα πολυδιάστατο γηριατρικό σύνδρομο, αναγνωρίσιμο κυρίως τα τελευταία χρόνια, άμεσα σχετιζόμενο με το γήρας που προκύπτει από πολυσυστηματική δυσλειτουργία και προϊούσα έκπτωση των φυσιολογικών λειτουργιών, χαρακτηρίζεται από αυξημένη ευπάθεια και μειωμένη απάντηση στο στρες ενώ είναι άμεσα σχετιζόμενο με αρνητικά αποτελέσματα για την υγεία [1]. Η κατανόηση των παραγόντων που συμβάλουν στην ανάπτυξη της ευθραυστότητας αλλά και η έγκαιρη αναγνώριση των ευπαθών ομάδων είναι κρίσιμης σημασίας για την οργάνωση ολοκληρωμένης παρέμβασης με σκοπό την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης αλλά και την καλυτέρευση της ποιότητας ζωής ηλικιωμένων και φροντιστών.

1.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ-ΠΑΘΟΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ

Η γήρανση είναι μια πολυπαραγοντική διαδικασία. Οφείλεται στην δια βίου συσσώρευση μοριακών και κυτταρικών βλαβών, σχετιζόμενων με δυσλειτουργία πολλαπλών συστημάτων που ταυτόχρονα υπάγονται σε ανεπαρκείς ελέγχους επιδιόρθωσης [1]. Μέσα στο ευρύ πλαίσιο του γήρατος εμπλέκεται και η παθογένεση της ευθραυστότητας που στην ουσία αντικατοπτρίζει την αποτυχία των ομοιοστατικών μηχανισμών να διατηρούν σταθερές κυτταρικές συνθήκες, οδηγώντας σε ανεπανόρθωτες βλάβες και μείωση του λειτουργικού αποθέματος του οργανισμού [3]. Ταυτόχρονα, οι συνοδές υποκείμενες παθολογικές καταστάσεις και οι συνθήκες μεταβολικού στρες δυσχεραίνουν την προσπάθεια ομοιόστασης. Αν και η γήρανση προδιαθέτει για τη εμφάνιση του συνδρόμου ευθραυστότητας, δεν είναι όλος ο γηράσκων πληθυσμός ευάλωτος ώστε να το εμφανίσει και αυτό υποδεικνύει πως οι δύο έννοιες δεν είναι ταυτόσημες. Πιστεύεται μάλιστα ότι το σύνδρομο ευθραυστότητας παρουσιάζεται με πιο έντονα χαρακτηριστικά από αυτά της φυσιολογικής γήρανσης και δεν πρέπει να συγχέεται με αυτήν [2].

2.ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι το ένα τέταρτο του πληθυσμού άνω των 85 ετών εμφανίζει το σύνδρομο, ποσοστό διαρκώς αυξανόμενο λόγω της μεγαλύτερης αναγνωρισιμότητας, που επηρεάζει τα δύο φύλα και όλες τις βαθμίδες φροντίδας ηλικιωμένων [3]. Ένα ευρύ φάσμα βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και δημογραφικών παραγόντων μεταξύ αυτών η αυξημένη ηλικία, το χαμηλό σωματικό βάρος, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και οι μειωμένες δραστηριότητες της καθημερινότητας συμβάλουν στην εμφάνιση του συνδρόμου, ενώ η έλλειψη άσκησης και ο στατικός τρόπος ζωής φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο [2].

3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ-ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ

Τα πιο ευρέως διαδεδομένα κριτήρια διάκρισης του συνδρόμου προτάθηκαν από τον Fried (Fried at all) και αποτελούν: την σημαντικά επιβραδυμένη ταχύτητα βάδισης, την μειωμένη δύναμη λαβής, το χαμηλό επίπεδο φυσικής δραστηριότητας, την ακούσια απώλεια βάρους και την γενικευμένη εξάντληση [2][4]. Η παρουσία ταυτόχρονα ενός ή δύο κριτηρίων χαρακτηρίζεται ως πρώιμη μορφή του συνδρόμου, ενώ η συνύπαρξη τριών και πλέον κριτηρίων θέτει την διάγνωση [1].

4.ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ-ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ANAΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ

Σημαντικό σημείο πρόβλεψης του συνδρόμου ευερεθιστότητας είναι η παρουσία ταυτόχρονης δυσλειτουργίας τριών και πλέον συστημάτων του οργανισμού [1] ενώ όταν η βλάβη ξεπεράσει το κρίσιμο κατώφλι αντιστρεψιμότητας, τότε η ευθραυστότητα καθίσταται πλέον εμφανής και σχετικά μη αναστρέψιμη. Συχνότερα φαίνεται να επηρεάζονται το κεντρικό νευρικό σύστημα και ειδικότερα ο εγκέφαλος, το ανοσοποιητικό, το ενδοκρινικό σύστημα και το μυοσκελετικό σύστημα [1][4].

4.1 Ειδικότερα, στον εγκέφαλο η εμφάνιση της ευθραυστότητας συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο νοητικής εξασθένησης και κατάθλιψης, η τελευταία μπορεί να αποτελεί και πρώιμη μορφή εμφάνισης του συνδρόμου. Η νοητική έκπτωση, η ανισορροπία συμπαθητικού–παρασυμπαθητικού συστήματος και η κατάθλιψη συμβάλουν εκ νέου στην μειωμένη λειτουργικότητα, στην ανορεξία, τον υποσιτισμό, τον αποπροσανατολισμό, την σαρκοπενία και την οστεοπενία καθώς και στην μειωμένη απάντηση στο μεταβολικού προφίλ του στρες, οδηγώντας σε φαύλο κύκλο αδυναμίας και ευθραυστότητας [1][4].

4.2 Στο ανοσοποιητικό σύστημα ιδιαίτερη θέση κατέχει ο ρόλος της φλεγμονής. Η πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος χαρακτηρίζεται από μειωμένη φαγοκυτταρική δραστηριότητα των μακροφάγων και των ουδετερόφιλων λευκών αιμοσφαιρίων, μειωμένη παραγωγή Τ-λευκοκυττάρων, αντισωμάτων, κυττάρων φυσικών φονέων και άρα ανοσίας. Παρόλο που το γηράσκων ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να ανταποκριθεί ικανοποιητικά σε φυσιολογικές καταστάσεις, αδυνατεί να ανταποκριθεί στο μεταβολικό στρες της οξείας φλεγμονής. Σε καταστάσεις ευθραυστότητας, η ανταπόκριση του οργανισμού στην παρουσία φλεγμονής είναι μειωμένης αποτελεσματικότητας παρότι παρουσιάζει υπερευαισθησία ανταπόκρισης στα ερεθίσματα  και παρότι επιμένει για μεγαλύτερη περίοδο μετά την απομάκρυνση του αρχικού αιτίου της φλεγμονής. Αυτή η υπεραυξημένη ρύθμιση της φλεγμονής είναι πιθανό να δημιουργεί κυτταρικές βλάβες μέσω των παραπροϊόντων δράσης της, ενώ η φλεγμονή αυτή καθεαυτή σχετίζεται με μυϊκό υπερκαταβολισμό, αδυναμία και απώλεια λιπώδους ιστού [1].

4.3 Στο ενδοκρινικό σύστημα, η μείωση της αυξητικής ορμόνης και η πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων και της τεστοστερόνης συνέπεια του γήρατος οδηγούν στον καταβολισμό της μυϊκής μάζας και στο αρνητικό ισοζύγιο αζώτου εγκαθιστώντας την ευθραυστότητα, το ίδιο και τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης ή η χαμηλή συγκέντρωση βιταμίνης D, καταστάσεις που μπορεί να σχετίζονται με βλάβες στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων [1][3].

4.4 Στο μυοσκελετικό σύστημα η σαρκοπενία είναι καθοριστικής σημασίας για την εμφάνιση του συνδρόμου ευθραυστότητας. Η μαζική, γρήγορη απώλεια μυϊκής μάζας διαταράσσει την ομοιόσταση των μυών, οδηγεί σε αρνητικό ισοζύγιο αζώτου καθοριστικού παράγοντα για την έκβαση της ζωής του πάσχοντος, συνδέεται με αδυναμία και καθοριστική μείωση της λειτουργικότητας. Σημαντική είναι και η επακόλουθη οστεοπενία και οστεοπόρωση, ο κίνδυνος πτώσεων και καταγμάτων  που επίσης συμβάλλουν στην εγκατάσταση της ευθραυστότητας [1][4].

5. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΦΑΡΜΑΚΙΑΣ, ΤΗΣ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ

Η χρήση φαρμάκων συνδέεται άμεσα με την εκδήλωση του συνδρόμου ευθραυστότητας όσο και με την πρώιμη μορφή του λόγω των παρενεργειών που αυτά προκαλούν, τις αλληλοκάλυψης και αλόγιστης χρήσης τους, ιδιαίτερα σε ασθενείς που λαμβάνουν πέντε και πλέον διαφορετικά φάρμακα [3]. Επιπλέον, οι χρόνιες ασθένειες, τα υποκείμενα νοσήματα και η αναπηρία δρουν ενισχυτικά στην εμφάνιση του συνδρόμου λόγω στρες, παρουσίας φλεγμονής αλλά και διαταραχής ομοιοστατικών μηχανισμών, ενώ η ευθραυστότητα δυσχεραίνει της αποκατάσταση τους [2]. Οι τρεις έννοιες συμπλέκονται και η αλληλοκάλυψη αυτή αυξάνεται όσο αυξάνεται η ευθραυστότητα.

6. ΠΡΟΛΗΨΗ-ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Καθώς η ευθραυστότητα είναι μια αθροιστική δυναμική κατάσταση, η επιδείνωση της είναι δυνητικά πιθανή. Για τον λόγο αυτό, η έγκαιρη ανίχνευση και αναγνώριση των ευπαθών ατόμων αλλά και η άμεση παρέμβαση κρίνονται αναγκαίες για την αύξηση του προσδόκιμου ζωής τους ασθενούς. Η εφαρμογή μοντέλων κίνησης και άσκησης, υπερπρωτεϊνικής διατροφής, η αποφυγή της πολυφαρμακίας, του στρες και η αντιμετώπιση των πολλαπλών νοσογόνων καταστάσεων όσο το δυνατόν εκτός νοσηλευτικών ιδρυμάτων δρουν προληπτικά, καθυστερούν ή αναστρέφουν τα αποτελέσματα τις ευθραυστότητας εκεί όπου είναι δυνατόν, ενώ μειώνουν τις αρνητικές συνέπειες εκεί όπου οι βλάβες δεν αντιστρέφονται.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[1]. Frailty in elderly people.

Clegg A, Young J, Iliffe S, Rikkert MO, Rockwood K.

Lancet. 2013 Mar 2;381(9868):752-62.

[2]. Risk factors and protective factors associated with incident or increase of frailty among community-dwelling older adults: A systematic review of longitudinal studies.

Feng Z^., Lugtenberg M^., Franse C^., Fang X^., Hu S, Jin C, Raat H.

PLoS One. 2017 Jun 15;12(6): e 0178383.

[3]. Factors associated with the frailty syndrome in elderly individuals living in the urban area.

Pegorari MS, Tavares DM.

Rev Lat Am Enfermagem. 2014 Oct;22(5):874-82.

[4]. Frailty syndrome: an overview.

Chen X, Mao G, Leng SX.

Clin Interv Aging. 2014 Mar 19;9:433-41.

©το παρόν άρθρο αποτελεί πιστό αντίγραφο αντίστοιχης εργασίας της συγγραφέως όπως αυτό κατατέθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Διαχείριση Γήρατος και Χρόνιων Νοσημάτων» του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου.